Cultuur in het hart van het onderwijs!?

'Schrap die extraatjes op het gebied van cultuur en sport maar, dat kan ook in de vrije tijd', dat was de teneur tijdens een brainstormavond van de medezeggenschapsraad (ouders en leerkrachten) onlangs op de basisschool van mijn kinderen. Ouders werd gevraagd mee te denken over manieren om het tekort op de balans van de school terug te dringen. Het publiek bestond voor het overgrote deel uit hoogopgeleide ouders die het beste voor hun kinderen willen. En het beste, dat is in de ogen van de meeste ouders, onderwijs dat kinderen van jongs af aan klaarstoomt voor een glanzende carrière. Hoewel ik mijn kinderen ook goede perspectieven op goedbetaalde banen toewens, was ik geschokt door het gemak waarmee alles wat daar - ogenschijnlijk - niet aan bijdraagt onmiddellijk van tafel werd geveegd. Economisch nut als hoogste waarde: Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral.

Vaardigheden opdoen, leren schrijven, rekenen en presenteren, en doorlopend de voortgang en prestaties toetsen en opkrikken, dat is grotendeels ook de lijn van het huidige onderwijsbeleid (de O van OCW). Tegelijkertijd wordt er vanuit het cultuurbeleid (de C van OCW) grootscheeps geïnvesteerd in de kwaliteit van het cultuuronderwijs. Niet toevallig wordt ook dit beleid vaak gelegitimeerd vanuit economische motieven: kunstzinnige vakken zouden bijdragen aan de ontwikkeling van creatieve vaardigheden en die zouden weer onmisbaar zijn in de hedendaagse economie. Er wordt wel gewezen op het belang van culturele vorming, maar dat blijft, als het geen economisch nut heeft, bijzaak.

Cultuuronderwijs hoeft zich niet tevreden te stellen met een bijrol als leuke franje, of met een bijdrage aan het verwerven van vaardigheden voor de 21se eeuwse creatieve economie. Sterker nog, cultuuronderwijs kan een hoofdrol opeisen, want het is van belang voor de kwaliteit van het leven en de samenleving. Bij alle economisering van het onderwijs signaleer ik ook een sterker wordende onderstroom die pleit voor algemene vorming. Lees het boek Volgers & Vormers (2013) waarin Trouw- journalist Tobias Reijngoud spraakmakende opinieleiders (als Ad Verbrugge, Micha de Winter, Leo Prick en Aleid Truijens) aan het woord laat over de toekomst van het onderwijs. Lees recente pleidooien in De Groene Amsterdammer van eind april 2014 over het vervlogen Bildungsideaal en meer algemene vorming. En lees de column in de Correspondent (eind april 2014) van onderwijscorrespondent en leraar Johannes Visser 'Het Nederlandse onderwijs zou zich minder op de arbeidsmarkt moeten richten'. En er zijn zelfs economisch gemotiveerde pleidooien (VN, 2012) voor meer Bildung in het onderwijs.

De cultuurfilosoof Rob Riemen (oprichter-directeur van het Nexus Instituut) vindt goede culturele vorming essentieel, omdat het om niets meer of minder gaat dan 'beschaving'. Dat ziet hij als het noodzakelijke vernislaagje dat het hebzuchtige en gewelddadige in de mens in bedwang houdt. Als je deze beschaving niet voedt en onderhoudt, slijt dit laagje weg en rest ons niets anders dan het najagen van driften. Riemen ziet de financieel-economische crisis en de opkomst van het rechtsradicale populisme als gevolgen van een 'beschavingscrisis'. Onderwijs en opvoeding zijn de belangrijkste remedie hiervoor. Het onderwijs zou zich primair moeten richten op vorming, en het hart van het onderwijs zou moeten bestaan uit de kunsten en humaniora (taal, literatuur, filosofie en geschiedenis). Cultuur in het hart van het onderwijs dus, waar heb ik dat toch eerder gehoord?

Goed cultuuronderwijs vormt esthetiek, empathisch vermogen en kritisch denken en is daarom het hart van elk goed onderwijs. Vindt u ook dat cultuur een hoofdrol in het onderwijs mag opeisen? Ik ga graag met u in gesprek in de groep Cultuureducatie met Kwaliteit op LinkedIn.

Michiel de Wit,
Communicatieadviseur LKCA

Deze blog verscheen ook op het online onderwijsplatform hetkind.org.