Wie bewaart wat? En vooral ook: waarom?

Het docententeam kijkt aandachtig naar een paar voorwerpen op tafel. Wat zijn het voor dingen en waar komen ze vandaan, vragen zij zich af. Onbewust zijn ze bezig met de eerste fase van de zogeheten geografische vierslag. Na waarnemen zullen – als het goed is - nog herkennen, verklaren en waarderen volgen. De voorwerpen hebben zo op het eerste oog geen overeenkomsten. Toch is er een verband. Aan alle teamleden is namelijk gevraagd iets mee te nemen wat absoluut niet weggegooid mag worden. Geleidelijk zal blijken waarom gekozen is voor juist díe ansichtkaart, of dát sieraad.

Erfgoed Brabant verzorgt dergelijke workshops voor schoolteams. Samen met Kunstbalie is deze erfgoedinstelling verantwoordelijk voor realisering van Cultuureducatie met Kwaliteit in de provincie Brabant, met uitzondering van de grote steden. Gezamenlijk begeleiden beide instellingen 88 scholen die ervoor hebben gekozen een kwaliteitsslag te maken op het gebied van cultuureducatie. Daartoe is onder meer De Cultuur Loper ontwikkeld. Vijf scholen kozen expliciet voor erfgoedonderwijs en kijken nu samen met de coaches van Erfgoed Brabant hoe dat in de komende jaren kan worden vormgegeven.

Tijdens het bestuderen van de voorwerpen door de docenten komen als vanzelf belangrijke aspecten aan de orde die kenmerkend zijn voor erfgoedonderwijs. Het gaat om sporen uit het verleden die nu belangrijk genoeg gevonden worden om te bewaren. Die sporen kunnen zichtbaar zijn - materieel - (vaak vertegenwoordigen zij een schoonheidswaarde, maar dat hoeft natuurlijk niet) of onzichtbaar oftewel immaterieel. Daarbij gaat het om verhalen, dialecten. Het docententeam merkt al doende dat via erfgoedlessen tal van schoolvakken aan de orde komen. Geschiedenis en aardrijkskunde liggen voor de hand. Maar je hebt taal nodig om de objecten goed te kunnen beschrijven en vervolgens uit te drukken wat ze voor jou betekenen, en ook de kunstvakken kunnen hierbij een belangrijke rol spelen.

Coach Dieuwertje de Nigtere is erg enthousiast over de mogelijkheden die Cultuureducatie met Kwaliteit biedt. 'Het is heel fijn dat we een paar jaar de tijd hebben. Zo kan iedere school eraan werken op de manier die er het beste bij past. Wanneer wij als coach voor het eerst bij een teambespreking komen, blijkt de ene keer dat de directie of icc'er het hele team al goed op de hoogte heeft gebracht. De andere keer weten de collega's nog van niks en moeten we uitleggen dat het niet moet worden gezien als 'iets wat er nog bij komt', maar als een kans om dingen die waarschijnlijk toch al gebeuren tot een samenhangend programma te brengen. Draagvlak kortom. Als je daarbij concrete voorbeelden geeft, wordt iedereen vaak al snel enthousiast. En wat ook goed is aan deze aanpak: het moet echt uit de scholen zelf voortkomen. Wij dringen niks op. Het is hún keuze. Hún programma'.

Ook vertelt zij, samen met Tera Uijtdewilligen, die Cultuureducatie met Kwaliteit vanuit Erfgoed Brabant coördineert, over de opbrengsten van het eerste jaar. Er verschijnt binnenkort een handleiding die beschikbaar is voor alle leerkrachten die met erfgoed aan de slag willen. Daarnaast is bijvoorbeeld basisschool De Torenschouw in Oosterhout zich weer heel bewust geworden van zijn eigen naam. Zij kijken uit op de toren, waar ze tot nu toe niks mee deden. Nu vormt de toren uitgangspunt voor diverse lessen. En de school die jaarlijks een oudhollandse spelletjesmiddag organiseerde wil daaraan volgend jaar meer inhoud koppelen. Leren en leuk kan namelijk heel goed samengaan. Toch?

Heeft u ook aansprekende voorbeelden van erfgoedonderwijs? Of heeft u juist wat inspiratie nodig van uw collega's? Ontmoet elkaar in de groep Cultuureducatie met Kwaliteit op LinkedIn.

Melissa de Vreede,
Sr. projectleider Cultuureducatie

Wie weet nog een recept voor een erfgoedleerlijn?

Men neme kerndoel 56, men lene TULE A, men voege geleidelijk enkele molens, musea en monumenten toe en een snufje Cultuur in de Spiegel, goed roeren en klaar is Kees. Hoe moeilijk kan het ontwikkelen van een erfgoedleerlijn zijn?

Voor buitenstaanders klinkt dit recept als geheimtaal, maar in het vakoverleg erfgoedconsulenten van 22 november wisselt men opgewekt van gedachten. Is het aanleveren van een goed recept voldoende, of moet je de pannen, potten en specerijen erbij leveren? En misschien voor de zekerheid de ingrediënten zelf ook? En de kok? En de disgenoten? Wanneer is een leerlijn klaar? En wat is een leerlijn eigenlijk precies?

De infospecialisten van het LKCA gingen voor mij op zoek en vonden twintig erfgoedleerlijnen die al klaar waren. Binnenkort kan hier een flink aantal aan worden toegevoegd: erfgoedleerlijnen die op dit moment worden ontwikkeld in het kader van Cultuureducatie met Kwaliteit. Een goed onderwerp dus om tijdens het vakoverleg op de agenda te zetten.

In de meeste regio's is erfgoededucatie opgenomen in de leerlijn cultuureducatie. Bijvoorbeeld in de provincie Utrecht. En in Drenthe, waar K&C volgende week het prachtige boekje 'Bouwwerk maken' presenteert. Scholen kunnen hiermee een eigen leerlijn cultuuronderwijs samenstellen.

Er zijn ook provincies die werken aan een specifieke leerlijn voor erfgoededucatie. Zo krijgen leerlingen in Groningen een werkmap Tante van de Tijd. Na acht jaar hebben ze een boekje waarin alles staat wat ze op het gebied van erfgoed hebben gedaan, bezocht en verwerkt in werkstukken. Ook in twee regio's in Friesland wordt aan een erfgoedleerlijn gewerkt. Het cultuurpanel in Stellingwerf (Oost en West), waarin de culturele erfgoedaanbieders zijn vertegenwoordigd, heeft hiervoor TULE A als uitgangspunt genomen.

'Aan de muur hangen grote vellen met het TULE-overzicht, waarop alle activiteiten die de instellingen al hebben ontwikkeld voor het onderwijs zijn ingevuld', vertelt Anja Sinnige van Keunstwurk. 'Zo zien we waar hiaten zijn. Daar wordt dan aan gewerkt. Het bestaande aanbod wordt dus op de doelen gelegd. De komende drie jaar gaan er tien scholen mee aan de slag. Aan het eind van die periode ligt er een algemene erfgoedleerlijn waar ook de andere scholen (ca. 50) mee kunnen werken'.

In een aantal gemeentes in Gelderland is op vergelijkbare manier gewerkt, hoewel daar de tijdvakken eerder als uitgangspunt werden genomen. 'Je vraagt dan wie er iets van de Middeleeuwen heeft, of uit de tijd van de industrialisatie en kijkt vervolgens of alle perioden gedekt zijn', zegt Ben Bregman van EDU-ART. In Noord-Holland wordt juist de ontwikkeling van het kind als uitgangspunt gekozen. 'We kijken vooral wat past bij welke leeftijd, wanneer kinderen met opa en oma in gesprek gaan en wanneer we iets kunnen met canonvenster de Beemster ', zegt Vibeke Roeper van de Cultuurcompagnie.

En in Brabant wordt de wens van scholen als uitgangspunt genomen. Drie scholen hebben daar gekozen voor een specifieke erfgoedlijn. Alle andere scholen die in Cultuureducatie met Kwaliteit meedraaien willen liever een geïntegreerde leerlijn.

Wat is uw uitgangspunt bij het samenstellen van de receptuur voor een erfgoedleerlijn: de leerling, de school of de culturele instelling? Deel het met uw collega's en lees ook wat zij doen in de groep Cultuureducatie met Kwaliteit of in het netwerk Cultuureducatie op LinkedIn.

Melissa de Vreede,
Senior projectleider cultuureducatie

Eerste blog #CultuureducatiemetKwaliteit

Ons blogcollectief #CultuureducatiemetKwaliteit schrijft vanaf nu over beleid, praktijk en onderzoek van alle activiteiten die ontwikkeld worden in het kader van het landelijke programma Cultuureducatie met Kwaliteit. Dat doen wij niet alleen, maar samen met zoveel mogelijk betrokken professionals. Succes lijkt verzekerd, want de blogaankondiging op Twitter en LinkedIn leverde al onmiddellijk reacties op.

Er kwam een reactie van Jephta Hermelink van BonteHond. In Almere ontwikkelt zij samen met scholen en culturele partners de doorlopende leerlijn Kunst is dichterbij dan je denkt. Wie dacht dat er in Almere geen kunst en cultuur is, heeft het mis. Kunst en cultuur liggen daar voor het oprapen en dat wil BonteHond met dit onderwijsprogramma meer zichtbaar maken. Op school maken kinderen kennis met kunst en cultuur in hun eigen stad. Ze leren ernaar kijken vanuit het idee dat het gewoon onderdeel van het leven is en van de straat waarin ze lopen. Door dit programma kijken kinderen straks met hun vriendjes met heel andere ogen naar hun stad: ze herkennen een kunstwerk, weten dat er een scheepswrak onder de grond ligt en scheppen erover op dat ze in het theater zijn geweest. Dat is toch prachtig?

@Erfgoed_013 - Petra Robben - wijst op het project Doorgaande leerlijn Erfgoededucatie, dat ze als pilot samen met de Tilburgse basisschool Jan Ligthart Rendierhof ontwikkelt. In tweets schrijft ze wat ze tegenkomt: ‘Verschillen in taal, andere gedachten over doelstellingen, tijdsdruk van docenten’; ‘Mooie inzichten, verbindingen met andere disciplines, afstemming van jaargroepen’. En: ‘Creatieve vertalingen, inspiratie wederzijds, enthousiasme, collegialiteit!’

Ik denk dat digitale platforms van groot belang zijn voor de collegiale uitwisseling van informatie en kennis over de aanpak en uitvoering van het programma #CultuureducatiemetKwaliteit. Wat leeft er bij u? Het blogcollectief hoort graag welke onderwerpen u hier besproken wilt zien. Heeft u een vraag, een goed voorbeeld of een algemeen voorkomend probleem waar u een antwoord op hebt. Laat het ons weten @LKCA_ #CultuureducatiemetKwaliteit of in het populaire netwerk Cultuureducatie op LinkedIn.

Piet Hagenaars
Senior Onderzoek

---

Voor wie nog niet helemaal helder heeft wat het programma Cultuureducatie met Kwaliteit precies is, een korte samenvatting. Cultuureducatie staat al langer op de agenda van het ministerie van OCW en veel gaat goed. Scholen en culturele instellingen werken al vaak samen en veel scholen hebben beleidsplannen opgesteld en een cultuurcoördinator aangesteld. Maar de inhoud van cultuureducatie blijft vaak achter. Scholen moeten meer grip krijgen op de inhoud en leerkrachten moeten toegerust worden om beter kunstonderwijs te kunnen verzorgen. Om dit voor elkaar te krijgen, is het landelijke programma Cultuureducatie met Kwaliteit gestart.

En er gebeurt al veel. Vierenvijftig provinciale en gemeentelijke culturele instellingen en veel basisscholen in heel Nederland werken aan de uitvoering van het programma. Er zijn vier speerpunten: de ontwikkeling van doorgaande leerlijnen, ervoor zorgen dat groepsleerkrachten bekwamer worden, culturele instellingen aanbod laten ontwikkelen vanuit de kerndoelen, en beoordelingsinstrumenten ontwerpen om te toetsen of de kerndoelen kunstzinnige oriëntatie gerealiseerd worden.